PGS. TS. BS. Nguyễn Xuân Hậu – Ths. BSNT. Nguyễn Xuân Hiền

Tuyến cận giáp nằm ở đâu? Chức năng của tuyến là gì? Làm thế nào để tìm thấy chúng trong lúc phẫu thuật Chức năng của tuyến cận giáp là kiểm soát nồng độ canxi trong máu. Ngoài ra, chúng có khả năng huy động calci từ xương vào máu, do đó, cũng ảnh hưởng đến sức mạnh và mật độ của xương. Mặc dù các tuyến cận giáp nằm ngay cạnh (và hiếm khi bên trong) tuyến giáp, nhưng chức năng của chúng hoàn toàn không liên quan đến tuyến giáp.

Nội dung chính

Vai trò canxi trong điều hoà thần kinh – cơ

Canxi là yếu tố dẫn truyền điện giữa các dây thần kinh, nói cách khác chúng giúp dẫn truyền tín hiệu điện
Canxi cũng là yếu tố chính của sự co cơ

Biết được hai chức năng chính này của canxi giúp giải thích tại sao bệnh nhân sau mổ cắt tuyến giáp toàn bộ có thể bị tê bì ngón tay hoặc chuột rút bàn tay khi lượng canxi giảm xuống dưới mức bình thường.

Hạ canxi máu đột ngột (có thể xảy ra sau khi phẫu thuật tuyến giáp) có thể khiến bệnh nhân cảm thấy “mơ màng”, “cảm giác kỳ lạ” hoặc “mơ hồ như não hoạt động không chính xác”. Não cần một nồng độ canxi bình thường ổn định, vì vậy bất kỳ sự thay đổi nào đều có thể khiến não hoạt động không bình thường và bệnh nhân sẽ cảm thấy khó chịu. Nồng độ canxi thấp sau phẫu thuật tuyến giáp cũng thường gây ra các triệu chứng tê bì quanh môi, bàn tay và/hoặc bàn chân. Chuột rút, giật cơ mặt hoặc co thắt cơ cũng có thể xảy ra và trở lên nghiêm trọng hơn nếu không được điều trị kịp thời.

Hoạt động và chức năng của tuyến cận giáp bình thường

Mặc dù bốn tuyến cận giáp khá nhỏ nhưng nguồn cung cấp máu rất dồi dào. Điều này rất phù hợp với chức năng kiểm soát nồng độ canxi trong máu 24 giờ. Khi máu đi qua các tuyến cận giáp, các tuyến này phát hiện lượng canxi trong máu và điều chỉnh bằng cách sản xuất ra hormone tuyến cận giáp (PTH).

Khi mức canxi trong máu quá thấp, các tế bào của tuyến cận giáp sẽ phát hiện và sản xuất ra nhiều hormone hơn. Khi hormone tuyến cận giáp được giải phóng vào máu, nó sẽ theo dòng máu đến tác động trên một số cơ quan để làm tăng canxi máu (như huy động canxi ra khỏi xương). Khi mức canxi trong máu quá cao, các tế bào của tuyến cận giáp sẽ sản xuất ra ít hormone hơn (hoặc ngừng sản xuất hoàn toàn), làm cho nồng độ canxi giảm. Cơ chế phản hồi này hoạt động liên tục, do đó duy trì nồng độ canxi (và hormone tuyến cận giáp) trong phạm vi bình thường. Bình thường, tuyến cận giáp sẽ “bật và tắt” hàng chục lần mỗi ngày nhằm giữ canxi ở mức ổn định giúp não và cơ hoạt động bình thường. Chức năng tuyến cận giáp bình thường duy trì mức canxi gần như không đổi.

Nếu các tuyến cận giáp bị tổn thương nghiêm trọng hoặc bị cắt bỏ, chúng sẽ không sản xuất hormone tuyến cận giáp và nồng độ canxi sẽ giảm xuống. Chúng có thể giảm nhanh chóng và khiến bệnh nhân có nguy cơ cao có biến chứng do hạ canxi máu.

TÓM TẮT

Mặc dù tuyến giáp và tuyến cận giáp không liên quan trực tiếp đến nhau nhưng chúng có cùng nguồn cung cấp máu! Đây là điều cực kỳ quan trọng mà bệnh nhân cần phải hiểu. Một phần quan trọng trong phẫu thuật ung thư tuyến giáp là cắt bỏ toàn bộ hoặc một phần tuyến giáp nhưng bảo tồn được tất cả các tuyến cận giáp.

Các tuyến cận giáp bình thường có vị trí khá dễ dự đoán. Hầu hết các tuyến cận giáp bình thường đều khá nhỏ khoảng 4-6 mm. Mặc dù được cung cấp máu dồi dào, nhưng không nên tác động vào chúng trong quá trình phẫu thuật. Các tuyến cận giáp trên thường nằm gọn bên dưới cực trên (phần trên) của tuyến giáp và dính khá chặt với vỏ nang của tuyến giáp. Tuyến cận giáp dưới có nguy cơ tổn thương cao nhất trong phẫu thuật ung thư tuyến giáp khi vét hạch cổ trung tâm. Các tuyến cận giáp nằm ngay sát với các hạch bạch huyết di căn hoặc bị xâm lấn bởi mô ung thư không nên cấy ghép lại sau mổ. Trường hợp tuyến cận giáp không còn được tưới máu tốt sau khi cắt bỏ tuyến giáp hoặc vét hạch cổ trung tâm nên được cấy ghép lại vào cơ. Bất kỳ mô nào được loại bỏ trong quá trình phẫu thuật ung thư tuyến giáp nên được kiểm tra cẩn thận để tìm mô tuyến cận giáp trước khi gửi bác sĩ giải phẫu bệnh. Sau phẫu thuật tuyến giáp, xét nghiệm canxi hoặc nồng độ PTH trong máu giúp tiên lượng mức độ suy giảm chức năng tuyến cận giáp tạm thời. Thực tế, hai tuyến cận cũng có khả năng đảm nhận vai trò điều hòa nồng độ canxi máu. Tuy nhiên, cần phẫu tích tỷ mỉ để giữ lại tối đa các tuyến cận giáp, đặc biệt ở những bệnh nhân ung thư tuyến giáp bởi việc mổ lại ở những trường hợp ung thư tuyến giáp rất khó xác định được các tuyến cận giáp dưới.